Estes días estreouse a versión máis recente dun dos libros máis universais, dos que máis adaptacións viu e dos que máis calou no imaxinario popular século tras século. Frankenstein ou o moderno Prometeo é unha novela escrita en 1816 por Mary Shelley e convertida pronto nun éxito mundial. Herdeira de moitos dos elementos habituais da literatura gótica, está considerada a primeira novela moderna de ciencia ficción, xa que obedece á regra fundamental do xénero: aínda que aparecen elementos que non existen no mundo real —a capacidade de devolver a vida aos mortos—, a trama dá respostas científicas plausibles a eses interrogantes —neste caso, o galvanismo ou estimulación dos organismos mortos por medio da electricidade— e, se todas esas respostas se puidesen dar verdadeiramente, a historia sería real ao cento por cento.

É máis, Frankenstein responde á que logo será unha das premisas máis habituais nas obras de ciencia ficción: o perigo que supoñen os avances científicos descontrolados, isto é, cando non traen consigo uns valores éticos á mesma altura. A ciencia sen ética crea monstros e eles non teñen a culpa.

A novela de Mary Shelley rompeu os límites habituais do ben e o mal, de forma que nin o monstro era o malo nin o valente científico que transcendía a morte era tan bo como puidese parecer. Esa foi unha idea que, a partir de entón, percorreu a literatura dos séculos XIX e XX, e que o escritor Jesús Cañadas resume na frase: «O monstro somos nós». Xa non había unha diferenza tan obvia entre cazador e presa, entre monstro e vítima, e o reducionismo entre ben e mal deixaba de ser aplicable na ficción. Isto confería unha enorme profundidade psicolóxica a todos os personaxes. Por que o monstro chegou a ser tal? Quen o cataloga así? E que consecuencias ten?

A imaxe destrutiva dunha ciencia sen ética tivo a súa máxima expresión a partir das bombas atómicas de Hiroshima e Nagasaki, o que significaba obter unha importantísima vitoria bélica á conta dun sufrimento nunca visto nunha poboación civil. Nada podía xustificar algo como iso, e de feito nunca se volveu a autorizar nada semellante. A literatura non tardou en facerse eco desta cuestión e enseguida apareceron monstros nucleares que aterrorizaban aos humanos, e que en realidade tamén podían considerarse vítimas por si mesmos. Hulk, Godzilla, Spiderman, o Home de Area e tantas outras criaturas creadas por unha investigación sen control ou por unhas probas atómicas que saíron mal.

E, en definitiva, cada personaxe víase no mesmo cruzamento de camiños que calquera outro da literatura universal: que facer coas capacidades que lle daba a vida, actuar de maneira xusta ou inxusta. No fondo estas ideas obedecen á clásica frase de Spiderman: «Todo poder conleva unha gran responsabilidade». E, así, un monstro tan horrible como a Cousa chegaba a ser un heroe por dereito propio, ou un demo saído do inferno como Hellboy dedicábase a combater aos seus.

Porque os heroes nunca o son pola súa aparencia, igual que os monstros. E esa ruptura dos paradigmas empezou en 1816, e con esa novela, a narrativa moderna.

Máis monstros, heroes e cruzamentos de camiños nesta ligazón.