O meu gran amigo José Luis Bueno, artista e médico —nos seus tempos libres—, di que estudar arte en realidade é estudar historia da arte, porque as creacións sempre veñen dalgún sitio. Nada xorde da nada nin desaparece para sempre. Para que Picasso fose capaz de pintar o Guernica, moito antes tivera que estudar os cadros do Greco e Velázquez no Museo do Prado. Se Robert E. Howard escribiu os apaixonantes relatos de El Borak, foi porque el mesmo fora lector asiduo da obra de Talbot Mundy e quería aportar aos lectores das revistas pulp a mesma clase de diversión que experimentara. A arte é unha sucesión de creatividades ao longo do tempo, de sucesivas revolucións do feito e vivido que se constrúen sobre o que fixeron os demais.

Estes días chega a Netflix o Frankenstein de Guillermo del Toro, que é unha versión da versión da versión da versión e unha película especialmente guillermiana.

En si, a novela de Mary Shelley está considerada como unha das mellores obras da literatura gótica, pero ao mesmo tempo aborda temas claramente actuais para esa época: os perigos dunha ciencia carente de ética, a ameaza para a vida que supón a maternidade, a tentación de crerse deuses que poden ter os científicos ou o reto de vencer á morte a través da ciencia moderna —como parecía ofrecer o galvanismo, tan moda naquel entón—. Por tanto, a autora emprega como cimentos as correntes literarias que estaban a arrasar e desde aí constrúe algo totalmente novo, unha historia que non se viu nunca pero que entronca cun sentimento universal de terror polo descoñecido e que non se pode dominar, esta vez personificado na criatura que a ciencia creara. Cando todo o mundo en Europa estaba a falar do que os últimos avances podían chegar a facer, Shelley expón o que deben chegar a facer, que é moi distinto. E, con esa idea como eixo, nace un xénero literario novo, a ciencia ficción, que habería de encher os séculos XIX, XX e XXI dunha infinidade de seres artificiais que se volven contra aqueles que os crearon.

Todo se edifica sobre algo precedente. Do mesmo xeito, a contribución de Robert E. Howard e J. R. R. Tolkien ao campo da fantasía sería imposible sen a mitoloxía nórdica ou os cantares de xesta medievais. Ou os superheroes sen as historias de heroes gregos que loitaban contra monstros para defender aos humanos. Ou as novelas policíacas de Domingo Villar sen o inmenso traballo de Agatha Christie e Edgar Allan Poe. No ámbito das novelas de aventuras modernas, todo remite a Treasure Island, de Robert Louis Stevenson, a historia perfecta para enganchar a todas as idades e que viu case tantas adaptacións como Frankenstein.

Hoxe en día, o monstro repudiado polo seu creador e protagonista dunha das maiores vinganzas da historia forma parte da cultura xeral da humanidade enteira, e iso sabíao Guillermo del Toro á hora de facer a súa película. O director mexicano aporta unha fusión de todas as obras previas e un mundo tamén poderosamente propio, que soa ás súas fantasías anteriores sen deixar de ser puramente Frankenstein. Non renuncia ao espírito orixinal nin busca facer un monstro da casa, senón que quere innovar dentro da súa filmografía e dentro das moitas adaptacións que xa houbo da novela, levando a idea a un plano superior.

E que é a arte, senón xustamente iso? Que era Picasso estudando Las meninas, senón unha forma de atoparse a si mesmo a través da brillantez dos demais? Porque, no fondo, estudar arte é estudar historia da arte e ningún monstro sae da nada.

Más ideas, monstros, cadros e historia da arte —ou non— nesta ligazón.